تاریخچه پرورش ماهیان خاویاری در کشور
پرورش ماهیان خاویاری برخلاف تکثیر انبوه آنها از سال ۱۳۵۰ از سابقه کوتاهی در کشور برخوردار است. تا قبل از سال ۱۳۶۹ برنامه ای برای تولید گوشت ماهیان خاویاری در محیط های پرورشی وجود نداشت و اهم فعالیتهای پرورش ماهیان خاویاری در صنعت شیلات کشور منحصر به تولید بچه ماهیان انگشت قد در اندازه های ۲ تا ۳ گرمی و رهاسازی آنها به دریای خزر جهت حفظ و بازسازی ذخایر بود (آذری تاکامی، ۱۳۵۳)
برای مدت زمان طولاتی گونه فیل ماهی به عنوان گزینه مناسب برای معرفی به صنعت آبزی پروری مورد توجه محققین شیلاتی بوده است. ماهیان خاویاری علاوه بر رشد سریع در آب شیرین و برتری رشد در آب لب شور دریای خزر توانایی سازش با شرایط نامساعد زیستی و تحمل دامنه وسیع دمایی، دامنه محدوده وسیع رژیم غذایی و برخی از خصوصیات مورفولوژیک درصد گوشت بیشتر و سایر صفات بیولوژیک به عنوان گونه پرورشی اقتصادی در تولید گوشت معرفی شد.
اقدامات اجرایی و بررسیهای تحقیقاتی با هدف تولید گوشت با پرورش آن در حوضچه های فایبرگلاس در سال ۱۳۶۹ آغاز شد (یوسف پور (۱۳۷۰). شادروان دکتر حسین یوسف پور پیربازاری در مجتمع تکثیر و پرورش ماهی شهید دکتر بهشتی با استفاده از بچه ماهیان حاصل از تکثیر مصنوعی اقدام به پرورش گونه های فیل ماهی تاسماهی ایرانی و چالباش .کرد پس از حدود یک سال پرورش در مخازن فایبرگلاس در اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۰ بچه ماهیان گونه فیل ماهی به تعداد ۷۳۸ عدد به وزن متوسط ۶۷۰ گرم با حداکثر وزن ۱۲۰۰ گرم رسیدند فعالیت دیگری در بهار سال ۱۳۷۴ با انتقال ۲۱۰۰ عدد بچه فیل ماهی با وزن متوسط ۲/۲۸ گرم از مرکز تکثیر و پرورش ماهی شهید مرجانی به مجتمع تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید دکتر بهشتی آغاز شد. در پایان سال اول وزن متوسط فیل ماهیان به ۷۵۰ گرم بیوماس ۱۴۴۶ کیلوگرم و در پایان سال دوم به ۲۰۰۰ گرم رسید عباس علیزاده (۱۳۷۷) در خرداد سال ۱۳۷۷ در مجتمع شهید بهشتی از ۲۰۰۰ عدد بچه فیل ماهی ۲/۵ گرمی طی یک دوره ۳ ساله پایان سال (۱۳۷۹) سه تن ماهی با وزن متوسط ۳۵۰۰ گرم حاصل شد. در شرایط فعلی وزن برخی از فیل ماهیان حاصل از تکثیر سال ۱۳۶۹ احتمالاً بالغ بر ۵۰ کیلوگرم است.
در سال ۱۳۷۸ در انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری دکتر دادمان پرورش فیل ماهی با تراکم ۵ تا ۱۲ کیلوگرم در متر مربع در ۶ وان فایبر گلاس (۲۰/۵۳×۲ متر) در آب شیرین (محسنی و همکاران (۱۳۸۰) و آب لب شور پورعلی قشتمی و همکاران، ۱۳۸۱ و ۱۳۸۳ و (۱۳۸۵ و درصدهای مختلف غذادهی و تأثیر جاذب های غذایی در پرورش فیل ماهی و تاسماهی ایرانی زیر یک سال انجام شد (پورعلی فشتمی و محسنی 1382؛ پورعلی فشتمی و همکاران ۱۳۹۲) بهترین تراکم پرورش در دامنه وزنی ۹۳ تا ۳۴۰ گرم برای پرورش گونه فیل ماهی در آب شیرین ۱/۶ کیلوگرم در متر مربع و در اوزان ۹۵۰ تا ۲۰۰۰ گرم تراکم ۲/۵ کیلوگرم به دست آمد محسنی و همکاران، ۱۳۸۵) بررسی اثر تراکم کشت بر شاخصهای رشد بچه فیل ماهیان یک ساله توسط محسنی و همکاران در سال (۱۳۸۴) تا وزن ۹۵۰ گرم در محیط آب شیرین بررسی شد براساس بررسی های انجام شده توسط صالحی و همکاران در سال ۱۳۸۵ حداکثر تراکم نهایی پرورش فیل ماهی در مزارع خصوصی پرورش ماهیان خاویاری ۴/۷ کیلوگرم در متر مربع و میانگین تراکم نهایی در ۷ مزرعه فعال ۳ کیلوگرم در متر مربع گزارش شد (صالحی، ۱۳۸۸) با توجه به توسعه فناوری پرورش ماهیان خاویاری در جهان همچنین وجود امکانات بالقوه فراوان در کشورمان به ویژه در استان های گیلان مازندران و گلستان و استقبال جهانی از مصرف گوشت تاسماهیان و نیز توجه خاص شیلات در برنامه پنج ساله ششم توسعه به تولید آبزیان پرورشی، عزم و اراده مسئولین و کارشناسان علوم شیلاتی برای تأمین نهاده های تولید از جمله تولید بچه ماهیان خاویاری و تأمین خوراک مخصوص ماهیان خاویاری بر آن شد تا در سال ۱۳۹۳ در ادامه ۹ سال تکثیر و تولید خاویار پرورشی با همکاری سازمان شیلات ایران کارگاه تکثیر و بازسازی ذخایر شادروان یوسف پور اقدام به تکثیر مولدین فیل ماهی پرورشی برای تأمین بچه ماهیان مورد نیاز مزارع خصوصی و واگذاری دانش فرمولاسیون غذایی ماهیان خاویاری از مرحله لاروی تا تولید خاویار به بخش خصوصی شد. هدف از ارائه دانش فنی فرمول جیرههای ویژه ماهیان خاویاری کاهش وابستگی مزارع به واردات غذای خارجی، اقتصادی تر نمودن تولید و امکان بهره برداری از فرمول غذایی تأمین کننده احتیاجات غذایی ماهیان خاویاری پرورشی است.
به اعتقاد کلیه متخصصین و کارشناسان علوم شیلاتی پرورش ماهیان خاویاری در ایران از امتیازهای ویژه ای از قبیل : شهرت نام خاویار ایران و نیم قرن تجربه در تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری عباس علیزاده، ۱۳۷۷، بهمنی، ۱۳۸۴)، دستاوردهای متعدد پروژههای تحقیقاتی وجود گونه های بومی سریع الرشد، پایین بودن هزینههای تولید در مقایسه با سایر کشورهای جهان شرایط آب و هوایی مناسب و همچنین نام دریای خزر و غیره برخوردار است و معروف بودن برند تجاری خاویار ایران که ناشی از کیفیت برتر خاویار دریای خزر است به اهمیت و ضرورت توسعه پرورش ماهیان خاویاری با استفاده از آب لب شور دریای خزر افزوده است.